Μόλις τον περασμένο μήνα, δύο πρώην Ιταλοί πρωθυπουργοί, ο Enrico Letta και ο Mario Draghi, ζήτησαν μεταρρυθμίσεις...
Την ανάγκη να υπάρξουν ριζικές αλλαγές στο πλαίσιο λειτουργίας του ευρωπαϊκού πολιτικού και οικονομικού χώρου υπογράμμισε με παρέμβασή του στον ιστότοπο Project Syndicate ο φημισμένος καθηγητής του Boconi University, Daniel Gros.
Όπως επισημαίνει, η ΕΕ πρέπει να στρέψει το βλέμμα της στη γεωοικονομία…
Ειδικότερα, «οι οικονομολόγοι τείνουν να μην ανησυχούν πολύ για τη διεθνή ανταγωνιστικότητα μιας χώρας.
Το διασυνοριακό εμπόριο και οι επενδύσεις ωφελούν γενικά και τις δύο πλευρές, και η ταχύτερη ανάπτυξη σε μια χώρα ωφελεί άλλες, οι οποίες μπορούν να αξιοποιήσουν την επεκτεινόμενη αγορά της.
Είναι η εγχώρια παραγωγικότητα, και όχι η ικανότητα να ανταγωνίζεσαι άλλους, που καθορίζει την εθνική ευημερία».
Γι' αυτό, πριν από 30 χρόνια, ο Paul Krugman αποκάλεσε την ανταγωνιστικότητα «επικίνδυνη εμμονή».
«Από αυστηρά οικονομική άποψη, ο Krugman είχε δίκιο.
Όμως, με τον πόλεμο στην Ουκρανία να μαίνεται ακόμη και την Κίνα να γίνεται όλο και πιο διεκδικητική, οι Eυρωπαίοι ηγέτες δεν μπορούν πλέον να βλέπουν την ανταγωνιστικότητα μέσα από αποκλειστικά οικονομικό πρίσμα.
Πλέον, οι γεωπολιτικοί προβληματισμοί είναι εξίσου –ή ακόμη περισσότερο– σημαντικοί.
Για να παραφράσουμε τον Αμερικανό πολιτικό επιστήμονα Edward Luttwak, η “λογική της σύγκρουσης» αντικαθιστά πλέον τη «γραμματική του εμπορίου”.
Η γεωπολιτική συνεπάγεται ένα πολύ διαφορετικό πρότυπο για την αξιολόγηση μιας οικονομίας.
Αυτό συμβαίνει γιατί η γεωπολιτική έχει να κάνει με την εξουσία.
Όταν πρόκειται για την εξουσία, το μέγεθος έχει σημασία – αλλά το πόσο καλά ζουν οι άνθρωποι δεν έχει σημασία.
Με άλλα λόγια, στη «γεωοικονομία» –για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Luttwak– η οικονομία είναι πηγή δύναμης, όχι απαραίτητα πηγή ευημερίας για τον πληθυσμό.
Αυτή η διάκριση έχει σημασία, ειδικά για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Από την άποψη του βιοτικού επιπέδου –μετρούμενο με το ΑΕΠ με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης– η Ευρώπη τα πηγαίνει καλά τις τελευταίες δεκαετίες.
Ακόμη και η υποτονική ευρωζώνη έχει συμβαδίσει με τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Στην πραγματικότητα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ευρώπης ήταν περίπου τα τρία τέταρτα του ΑΕΠ της Αμερικής για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα.
Αλλά ο “ευρωπαϊκός τρόπος ζωής” (για να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) είναι σαφώς διαφορετικός από τον αμερικανικό τρόπο ζωής: ενώ οι Ευρωπαίοι έχουν περισσότερο χρόνο, οι Αμερικανοί έχουν περισσότερα χρήματα.
Το ερώτημα “ποιο είναι καλύτερο;” σημαίνει λίγα για έναν οικονομολόγο - αυτό έγκειται στο άτομο να αποφασίσει.
Από γεωπολιτική άποψη, ωστόσο, η απάντηση είναι σαφής: περισσότερα χρήματα συνεπάγονται περισσότερη δουλειά, περισσότερη παραγωγικότητα, περισσότερη ανάπτυξη και περισσότερη δύναμη.
Επομένως, τώρα κρίνουμε την οικονομία της Ευρώπης όχι από το πόσο καλά δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ζουν, αλλά από το μέγεθός της σε σχέση με τους άλλους.
Και με αυτό το μέτρο, η ΕΕ χάνει έδαφος.
Με 1% ετησίως, η αύξηση του ΑΕΠ στην ΕΕ είναι η χαμηλότερη μεταξύ των ανεπτυγμένων οικονομιών και τα απογοητευτικά στοιχεία ανάπτυξης δεν είναι κάτι νέο.
Το ποσοστό της ΕΕ στην παγκόσμια οικονομία μειώνεται πολύ πιο γρήγορα από το ποσοστό των ΗΠΑ.
Αν και αυτός ο δείκτης επηρεάζεται έντονα από τις κινήσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών, τέτοιες κινήσεις προϊόντος του χρόνου εξομαλύνονται.
Με τις σημερινές συναλλαγματικές ισοτιμίες –που είναι κοντά σε εκείνες όταν εισήχθη το ευρώ– οι ΗΠΑ, με το ΑΕΠ τους 25 τρισεκατομμύρια δολάρια, εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας (περίπου 100 τρισεκατομμύρια δολάρια), ενώ η ευρωζώνη, με πολύ μικρότερη οικονομία, ύψους 14 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, αντιπροσωπεύει μόνο περίπου το ένα έκτο.
Όταν δημιουργήθηκε το ευρώ η διαφορά ήταν πολύ μικρότερη» επισημαίνει ο Gros.
Συνέπειες
Σύμφωνα με τον καθηγητή, οι συνέπειες αυτής της πτώσης είναι εκτεταμένες.
Για αρχή, οποιαδήποτε προσπάθεια να καθιερωθεί το ευρώ ως βιώσιμος ανταγωνιστής του δολαρίου ως κορυφαίο παγκόσμιο νόμισμα είναι απίθανο να πετύχει.
Επιπλέον, η ικανότητα της ΕΕ να αξιοποιεί την πρόσβαση στην αγορά της (τη μεγαλύτερη στον κόσμο, όπως θέλει να καυχιέται) για την προώθηση των ευρωπαϊκών γεωπολιτικών στόχων μειώνεται.
Στην πραγματικότητα, όσον αφορά τις καταναλωτικές δαπάνες, η αγορά της ΕΕ είναι ήδη πολύ μικρότερη από αυτή των ΗΠΑ και διολισθαίνει πίσω από την Κίνα.
Στη συνέχεια, υπάρχουν οι στρατιωτικές δαπάνες – ίσως η πιο άμεση σχέση μεταξύ του ακαθάριστου ΑΕΠ και της γεωπολιτικής ισχύος.
Όλα τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ έχουν δεσμευτεί να δαπανήσουν τουλάχιστον το 2% του ΑΕΠ τους για την άμυνα.
Πολλοί δεν έχουν επιτύχει αυτόν τον στόχο, αλλά ακόμα κι αν το πετύχαιναν, η στασιμότητα της αύξησης του ΑΕΠ θα προκαλούσε στασιμότητα και στις στρατιωτικές δαπάνες.
Όλα αυτά θα αντικατοπτρίζονται στον στρατηγικό λογισμό, βοηθούντων του Ρώσου Προέδρου Vladimir Putin και του Κινέζου Προέδρου Xi Jinping, πιθανότατα με εξαιρετικά ανεπιθύμητους τρόπους.
Σε αυτό το πλαίσιο, το γεγονός ότι το ευρωπαϊκό βιοτικό επίπεδο παρέμεινε σταθερό, παρά τη χαμηλή ανάπτυξη, δεν αποτελεί λόγο εφησυχασμού.
Για να διατηρήσουν και να ενισχύσουν τη γεωπολιτική θέση της ΕΕ, οι ηγέτες πρέπει να βρουν τρόπους να αναζωογονήσουν την οικονομία.
Κάποιοι ήδη αναγνωρίζουν αυτή την αναγκαιότητα.
Μόλις τον περασμένο μήνα, δύο πρώην Ιταλοί πρωθυπουργοί, ο Enrico Letta και ο Mario Draghi, ζήτησαν μεταρρύθμιση.
Το πρόβλημα είναι ότι αν υπήρχε ένας εύκολος τρόπος να επιταχυνθεί η ανάπτυξη – ένας που δεν είχε πολιτικό κόστος – θα είχε αγκαλιαστεί εδώ και πολύ καιρό.
Όπως τόνισε πρόσφατα ο Barry Eichengreen από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Berkeley, η Ευρώπη χρειάζεται νέες ιδέες.
Ένα δεύτερο, ακόμη πιο θεμελιώδες πρόβλημα είναι ότι η «λογική της σύγκρουσης» τείνει να οδηγεί σε κακές οικονομικές πολιτικές.
Σε μια σύγκρουση, μια χώρα πρέπει να υπερασπιστεί το έδαφός της.
Αυτή η επιταγή μπορεί εύκολα να μεταφραστεί σε πολιτικές που στοχεύουν στην υπεράσπιση των εγχώριων βιομηχανιών έναντι του ξένου ανταγωνισμού.
Όταν ο Luttwak επινόησε τον όρο γεωοικονομία το 1990, συνέστησε στις ΗΠΑ να προστατεύσουν τη μεταποιητική βιομηχανία τους και να υιοθετήσουν μια περιοριστική εμπορική πολιτική.
Όμως, όπως δείχνει πρόσφατη μελέτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η προστασία της εγχώριας βιομηχανίας είναι συνταγή στασιμότητας και όχι ανάπτυξης.
Ευτυχώς, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ δεν ακολούθησαν τη συμβουλή του Luttwak.
Αντίθετα, κράτησαν το εμπόριο σε μεγάλο βαθμό ελεύθερο (μέχρι πρόσφατα) και επέτρεψαν να μειωθεί το ποσοστό της μεταποίησης στην αμερικανική οικονομία.
Αυτό επέτρεψε σε άλλα μέρη της οικονομίας - ιδίως στον ψηφιακό τομέα - να αναπτυχθούν.
Σήμερα, οι ΗΠΑ φιλοξενούν όλους τους παγκόσμιους γίγαντες υψηλής τεχνολογίας και είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης σε τομείς αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη.
«Το μάθημα για την Ευρώπη είναι σαφές: η λογική της σύγκρουσης θα πρέπει να ωθήσει τους ηγέτες να αναζωογονήσουν την οικονομία της ΕΕ, αλλά δεν πρέπει να υπαγορεύει πώς θα το κάνουν» καταλήγει ο Daniel Gros.
www.bankingnews.gr
Όπως επισημαίνει, η ΕΕ πρέπει να στρέψει το βλέμμα της στη γεωοικονομία…
Ειδικότερα, «οι οικονομολόγοι τείνουν να μην ανησυχούν πολύ για τη διεθνή ανταγωνιστικότητα μιας χώρας.
Το διασυνοριακό εμπόριο και οι επενδύσεις ωφελούν γενικά και τις δύο πλευρές, και η ταχύτερη ανάπτυξη σε μια χώρα ωφελεί άλλες, οι οποίες μπορούν να αξιοποιήσουν την επεκτεινόμενη αγορά της.
Είναι η εγχώρια παραγωγικότητα, και όχι η ικανότητα να ανταγωνίζεσαι άλλους, που καθορίζει την εθνική ευημερία».
Γι' αυτό, πριν από 30 χρόνια, ο Paul Krugman αποκάλεσε την ανταγωνιστικότητα «επικίνδυνη εμμονή».
«Από αυστηρά οικονομική άποψη, ο Krugman είχε δίκιο.
Όμως, με τον πόλεμο στην Ουκρανία να μαίνεται ακόμη και την Κίνα να γίνεται όλο και πιο διεκδικητική, οι Eυρωπαίοι ηγέτες δεν μπορούν πλέον να βλέπουν την ανταγωνιστικότητα μέσα από αποκλειστικά οικονομικό πρίσμα.
Πλέον, οι γεωπολιτικοί προβληματισμοί είναι εξίσου –ή ακόμη περισσότερο– σημαντικοί.
Για να παραφράσουμε τον Αμερικανό πολιτικό επιστήμονα Edward Luttwak, η “λογική της σύγκρουσης» αντικαθιστά πλέον τη «γραμματική του εμπορίου”.
Η γεωπολιτική συνεπάγεται ένα πολύ διαφορετικό πρότυπο για την αξιολόγηση μιας οικονομίας.
Αυτό συμβαίνει γιατί η γεωπολιτική έχει να κάνει με την εξουσία.
Όταν πρόκειται για την εξουσία, το μέγεθος έχει σημασία – αλλά το πόσο καλά ζουν οι άνθρωποι δεν έχει σημασία.
Με άλλα λόγια, στη «γεωοικονομία» –για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Luttwak– η οικονομία είναι πηγή δύναμης, όχι απαραίτητα πηγή ευημερίας για τον πληθυσμό.
Αυτή η διάκριση έχει σημασία, ειδικά για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Από την άποψη του βιοτικού επιπέδου –μετρούμενο με το ΑΕΠ με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης– η Ευρώπη τα πηγαίνει καλά τις τελευταίες δεκαετίες.
Ακόμη και η υποτονική ευρωζώνη έχει συμβαδίσει με τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Στην πραγματικότητα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ευρώπης ήταν περίπου τα τρία τέταρτα του ΑΕΠ της Αμερικής για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα.
Αλλά ο “ευρωπαϊκός τρόπος ζωής” (για να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) είναι σαφώς διαφορετικός από τον αμερικανικό τρόπο ζωής: ενώ οι Ευρωπαίοι έχουν περισσότερο χρόνο, οι Αμερικανοί έχουν περισσότερα χρήματα.
Το ερώτημα “ποιο είναι καλύτερο;” σημαίνει λίγα για έναν οικονομολόγο - αυτό έγκειται στο άτομο να αποφασίσει.
Από γεωπολιτική άποψη, ωστόσο, η απάντηση είναι σαφής: περισσότερα χρήματα συνεπάγονται περισσότερη δουλειά, περισσότερη παραγωγικότητα, περισσότερη ανάπτυξη και περισσότερη δύναμη.
Επομένως, τώρα κρίνουμε την οικονομία της Ευρώπης όχι από το πόσο καλά δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ζουν, αλλά από το μέγεθός της σε σχέση με τους άλλους.
Και με αυτό το μέτρο, η ΕΕ χάνει έδαφος.
Με 1% ετησίως, η αύξηση του ΑΕΠ στην ΕΕ είναι η χαμηλότερη μεταξύ των ανεπτυγμένων οικονομιών και τα απογοητευτικά στοιχεία ανάπτυξης δεν είναι κάτι νέο.
Το ποσοστό της ΕΕ στην παγκόσμια οικονομία μειώνεται πολύ πιο γρήγορα από το ποσοστό των ΗΠΑ.
Αν και αυτός ο δείκτης επηρεάζεται έντονα από τις κινήσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών, τέτοιες κινήσεις προϊόντος του χρόνου εξομαλύνονται.
Με τις σημερινές συναλλαγματικές ισοτιμίες –που είναι κοντά σε εκείνες όταν εισήχθη το ευρώ– οι ΗΠΑ, με το ΑΕΠ τους 25 τρισεκατομμύρια δολάρια, εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας (περίπου 100 τρισεκατομμύρια δολάρια), ενώ η ευρωζώνη, με πολύ μικρότερη οικονομία, ύψους 14 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, αντιπροσωπεύει μόνο περίπου το ένα έκτο.
Όταν δημιουργήθηκε το ευρώ η διαφορά ήταν πολύ μικρότερη» επισημαίνει ο Gros.
Συνέπειες
Σύμφωνα με τον καθηγητή, οι συνέπειες αυτής της πτώσης είναι εκτεταμένες.
Για αρχή, οποιαδήποτε προσπάθεια να καθιερωθεί το ευρώ ως βιώσιμος ανταγωνιστής του δολαρίου ως κορυφαίο παγκόσμιο νόμισμα είναι απίθανο να πετύχει.
Επιπλέον, η ικανότητα της ΕΕ να αξιοποιεί την πρόσβαση στην αγορά της (τη μεγαλύτερη στον κόσμο, όπως θέλει να καυχιέται) για την προώθηση των ευρωπαϊκών γεωπολιτικών στόχων μειώνεται.
Στην πραγματικότητα, όσον αφορά τις καταναλωτικές δαπάνες, η αγορά της ΕΕ είναι ήδη πολύ μικρότερη από αυτή των ΗΠΑ και διολισθαίνει πίσω από την Κίνα.
Στη συνέχεια, υπάρχουν οι στρατιωτικές δαπάνες – ίσως η πιο άμεση σχέση μεταξύ του ακαθάριστου ΑΕΠ και της γεωπολιτικής ισχύος.
Όλα τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ έχουν δεσμευτεί να δαπανήσουν τουλάχιστον το 2% του ΑΕΠ τους για την άμυνα.
Πολλοί δεν έχουν επιτύχει αυτόν τον στόχο, αλλά ακόμα κι αν το πετύχαιναν, η στασιμότητα της αύξησης του ΑΕΠ θα προκαλούσε στασιμότητα και στις στρατιωτικές δαπάνες.
Όλα αυτά θα αντικατοπτρίζονται στον στρατηγικό λογισμό, βοηθούντων του Ρώσου Προέδρου Vladimir Putin και του Κινέζου Προέδρου Xi Jinping, πιθανότατα με εξαιρετικά ανεπιθύμητους τρόπους.
Σε αυτό το πλαίσιο, το γεγονός ότι το ευρωπαϊκό βιοτικό επίπεδο παρέμεινε σταθερό, παρά τη χαμηλή ανάπτυξη, δεν αποτελεί λόγο εφησυχασμού.
Για να διατηρήσουν και να ενισχύσουν τη γεωπολιτική θέση της ΕΕ, οι ηγέτες πρέπει να βρουν τρόπους να αναζωογονήσουν την οικονομία.
Κάποιοι ήδη αναγνωρίζουν αυτή την αναγκαιότητα.
Μόλις τον περασμένο μήνα, δύο πρώην Ιταλοί πρωθυπουργοί, ο Enrico Letta και ο Mario Draghi, ζήτησαν μεταρρύθμιση.
Το πρόβλημα είναι ότι αν υπήρχε ένας εύκολος τρόπος να επιταχυνθεί η ανάπτυξη – ένας που δεν είχε πολιτικό κόστος – θα είχε αγκαλιαστεί εδώ και πολύ καιρό.
Όπως τόνισε πρόσφατα ο Barry Eichengreen από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Berkeley, η Ευρώπη χρειάζεται νέες ιδέες.
Ένα δεύτερο, ακόμη πιο θεμελιώδες πρόβλημα είναι ότι η «λογική της σύγκρουσης» τείνει να οδηγεί σε κακές οικονομικές πολιτικές.
Σε μια σύγκρουση, μια χώρα πρέπει να υπερασπιστεί το έδαφός της.
Αυτή η επιταγή μπορεί εύκολα να μεταφραστεί σε πολιτικές που στοχεύουν στην υπεράσπιση των εγχώριων βιομηχανιών έναντι του ξένου ανταγωνισμού.
Όταν ο Luttwak επινόησε τον όρο γεωοικονομία το 1990, συνέστησε στις ΗΠΑ να προστατεύσουν τη μεταποιητική βιομηχανία τους και να υιοθετήσουν μια περιοριστική εμπορική πολιτική.
Όμως, όπως δείχνει πρόσφατη μελέτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η προστασία της εγχώριας βιομηχανίας είναι συνταγή στασιμότητας και όχι ανάπτυξης.
Ευτυχώς, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ δεν ακολούθησαν τη συμβουλή του Luttwak.
Αντίθετα, κράτησαν το εμπόριο σε μεγάλο βαθμό ελεύθερο (μέχρι πρόσφατα) και επέτρεψαν να μειωθεί το ποσοστό της μεταποίησης στην αμερικανική οικονομία.
Αυτό επέτρεψε σε άλλα μέρη της οικονομίας - ιδίως στον ψηφιακό τομέα - να αναπτυχθούν.
Σήμερα, οι ΗΠΑ φιλοξενούν όλους τους παγκόσμιους γίγαντες υψηλής τεχνολογίας και είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης σε τομείς αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη.
«Το μάθημα για την Ευρώπη είναι σαφές: η λογική της σύγκρουσης θα πρέπει να ωθήσει τους ηγέτες να αναζωογονήσουν την οικονομία της ΕΕ, αλλά δεν πρέπει να υπαγορεύει πώς θα το κάνουν» καταλήγει ο Daniel Gros.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών