Ήρθε το τέλος της Pax Americana στη Μέση Ανατολή - Οι BRICS είναι ο νέος μεγάλος «παίκτης» - H Κίνα και οι νέες συμμαχίες

Όποια και εάν είναι η εξέλιξη της αντιπαράθεσης της ένοπλης αντιπαράθεσης μεταξύ Hamas και Ισραήλ στη Γάζα και ανεξάρτητα από το εάν λάβει η σύγκρουση περιφερειακό χαρακτήρα, το δεδομένο είναι ένα: Οι ΗΠΑ έχουν ήδη χάσει de facto τον έλεγχο ενός κρίσιμου γεωπολιτικού χώρου και βλέπουν την πόρτα της εξόδου από τη Μέση Ανατολή
Η φύση της συμμαχίας των BRICS και οι αλληλεπιδράσεις των κρατών του Περσικού Κόλπου με αυτήν είναι τα στοιχεία που θα διαμορφώσουν την επόμενη ημέρα σε αυτή τη «θερμή» γεωπολιτική περιοχή.
Οι δυνάμεις του Περσικού Κόλπου επιδιώκουν από καιρό μεγαλύτερη δέσμευση με τους BRICS ως πιθανό αντίβαρο ηγεμονευόμενο από τη Δύση διεθνές σύστημα.
Σημαντικές είναι οι αλλαγές στο παγκόσμιο ισοζύγιο δυνάμεων μετά τον Φεβρουάριο του 2022 και την Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση της Ρωσίας, καθώς η Δύση έχει επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, μέλος των BRICS και προσπάθησε να περιορίσει τη στρατιωτική της παραγωγή, οι δεσμοί μεταξύ των δύο πλευρών έχουν βαθύνει.
Ακόμη και τα κράτη του Περσικού Κόλπου τα οποία δεν τρέφουν ιδιαίτερη εχθρότητα προς την Ουάσιγκτον, ή ακόμη διατηρούν και στενές σχέσεις, έχουν πλέον την τάση να αντιμετωπίζουν θετικά τα κράτη της ομάδας των BRICS ως πιθανούς εμπορικούς εταίρους, ακόμη και ενώ η χαλαρή κατάσταση και η ανοργάνωτη δομή τους την καθιστούν αναποτελεσματική σε σύγκριση με τους δυτικούς θεσμούς.
Η διεύρυνση των BRICS
Η σημασία των BRICS με τον Περσικό Κόλπο, ωστόσο, είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί φέτος, αφού η συμμαχία συμφώνησε να επεκταθεί από πέντε κράτη σε 11 —συμπεριλαμβανομένων της Σαουδικής Αραβίας, του Ιράν και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, καθώς και της γειτονικής Αιγύπτου και Αιθιοπίας.
Το ότι επιλέχθηκαν τρία μεγάλα κράτη του Περσικού Κόλπου μεταξύ των 40 ενδιαφερόμενων και των 22 επίσημων υποψηφίων δείχνει την παγκόσμια σημασία της περιοχής και ειδικότερα την οικονομική επιρροή των τριών εμβληματικών κρατών.
Η διεύρυνση - η οποία θα τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2024 - θα ενισχύσει τις ελπίδες της Ρωσίας και της Κίνας ότι η χαλαρή συμμαχία θα χρησιμεύσει ως πιθανή εναλλακτική λύση σε δυτικούς διεθνείς θεσμούς όπως η G7, η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ.

Ο ρόλος της Κίνας

Η Κίνα είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη των BRICS και η μεγαλύτερη οικονομία της με διαφορά.
Έχει σημαντικό μερίδιο στην τράπεζα BRICS, στη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, καθώς και σε άλλα μέσα για ξένες επενδύσεις —ίσως κυρίως την Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB), μια τράπεζα με έδρα το Πεκίνο που φαινομενικά διαδραματίζει τον ίδιο ρόλο με τις δυτικές αναπτυξιακές τράπεζες όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ αλλά στην πράξη λειτουργεί ως προέκταση της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας.
Κορυφαία προτεραιότητα για την Κίνα ήταν να μειώσει την επιρροή των δυτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, να περιορίσει τη χρήση του δολαρίου και να δημιουργήσει μια οικονομική «νέα παγκόσμια τάξη» με επίκεντρο την Κίνα.

Οι περιφερειακές ισορροπίες

Ενώ οι στόχοι της Κίνας από αυτή την άποψη είναι ξεκάθαροι -και η αυξημένη διπλωματική παρουσία της στην περιοχή, όπως στην διοργάνωση της πρόσφατης προσέγγισης Σαουδικής Αραβίας-Ιράν, μιλά για την αυξημένη επιρροή της - είναι πολύ νωρίς για να θεωρήσουμε ότι οι προσκεκλημένες χώρες παρασύρονται προς το κινεζική τροχιά.
Αν και περισσότερα από σαράντα κράτη υπέβαλαν αίτηση για να ενταχθούν στην εταιρική σχέση BRICS - συμπεριλαμβανομένων ορισμένων με πολύ στενότερους δεσμούς με την Κίνα από τα κράτη του Κόλπου - τα κράτη που προσκλήθηκαν έτειναν όχι μόνο να έχουν φιλικές σχέσεις με την Κίνα, αλλά και με τον περιφερειακό αντίπαλο της Κίνας και ιδρυτικό μέλος των BRICS, της Ινδίας, καθώς και με τη Βραζιλία σε μικρότερο βαθμό.
Αν και οι συζητήσεις για την επιλογή των έξι νεοεισερχόμενων στη συμμαχία δεν δημοσιοποιήθηκαν, η ινδική προτίμηση για τα κράτη του Περσικού Κόλπου είναι αξιοσημείωτη, λόγω της ιδιαίτερης σημασίας τους στην ινδική οικονομία.
Επιπλέον, η Αργεντινή είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας, αμέσως μετά την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

… Και οι εσωτερικές ισορροπίες…

Με μια ευρύτερη έννοια, η γενική τάση ορισμένων παρατηρητών να περιγράφουν τους BRICS ως συμμαχία υπό την ηγεσία της Κίνας είναι παραπλανητική.
Τα υπάρχοντα μέλη των BRICS δεν βρίσκονται στην τροχιά της Κίνας.
Δεν είναι μυστικό ότι η Ινδία και η Κίνα έχουν σοβαρές διαφορές σε περιφερειακά και διεθνή θέματα, συμπεριλαμβανομένων των αιματηρών συνοριακών συγκρούσεων την τελευταία δεκαετία.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο Κινέζος ηγέτης Xi Jinping εμφανώς δεν παρευρέθηκε στη Σύνοδο Κορυφής της G20 στο Νέο Δελχί, για την οποία η Ινδία είχε καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να προετοιμαστεί και παρουσίασε τους περισσότερους άλλους σημαντικούς παγκόσμιους ηγέτες.
Η απουσία του Xi πλαισιώθηκε ευρέως στα τοπικά μέσα ενημέρωσης ως διάθεση να υποτιμήσει το forum...
Αν και οι Κινέζοι αξιωματούχοι και διπλωμάτες παρευρέθηκαν στη σύνοδο κορυφής δεν συμφώνησαν εύκολα στην κοινή δήλωση που εκδίδεται όπως επιβάλλει το πρωτόκολλο κατά τη διάρκεια κάθε συνεδρίασης της G20.
Παρόλο που βρήκαν μια μέση λύση και κυκλοφόρησαν τελικά τη δήλωση, οι μακρές συζητήσεις και διαπραγματεύσεις δείχνουν ξεκάθαρα ότι η Ινδία δεν βρίσκεται στην τροχιά επιρροής της Κίνας με οποιαδήποτε έννοια της λέξης.

Ο ρόλος της συναίνεσης και ο πολυπολιτικός κόσμός

Αν και ο ανταγωνισμός Ινδίας-Κίνας θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας για τους BRICS, έχει επίσης ένα θετικό στοιχείο — καθιστά τους BRICS πιο πολυμερείς και απαιτεί πραγματική συναίνεση και όχι καταναγκασμό στο τρόπο λήψης των αποφάσεων - μια πολυμερής μορφή συνεργασίας στην πράξη, κάτι που μπορεί παραδόξως να κάνει την ομάδα περισσότερο αποτελεσματική.
Για πολλά χρόνια, η Ινδία αντιτάχθηκε στην επέκταση των BRICS. αν και οι λόγοι για να το κάνει ήταν περίπλοκοι, ένας από τους πιο σημαντικούς από αυτούς ήταν η επιθυμία να αποφευχθεί η μετατροπή της πλατφόρμας σε ένα αντιδυτικό μπλοκ.
Ενώ η συμπερίληψη του Ιράν φέρνει σαφώς τη συμμαχία πιο κοντά σε αυτή τη θέση, τα άλλα μέλη έχουν όλα σταθερές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, παρά τη σταδιακή διεύρυνση των δεσμών του με την Κίνα.

Το τέλος της Ηγεμονίας της Δύσης

Παρόλο που το Ηνωμένο Βασίλειο εγκατέλειψε τον Κόλπο πριν από 50 χρόνια και έχει χάσει το παγκόσμιο κύρος του γενικά, ο Περσικός Κόλπος εξακολουθεί να είναι σημαντικός για τη Βρετανία και λαμβάνει πάντοτε μια ιδιαίτερη θέση στις εξωτερικές σχέσεις της, οι οποίες έχουν βαθύνει στην εποχή μετά το Brexit με μεγαλύτερη οικονομική, ασφάλεια και διπλωματικές σχέσεις.
Ωστόσο, ο Κόλπος δεν κυβερνάται πλέον από την Pax Britannica, αλλά από την Pax Americana.
Οι αλλαγές στην περιφερειακή ηγεμονία δεν συμβαίνουν από τη μία μέρα στην άλλη, και ακόμη και 50 χρόνια μπορεί να μην είναι αρκετά για να διαγράψουν του δεσμούς που έχουν διαμορφωθεί.
Το ίδιο ισχύει και για την τρέχουσα κυριαρχία της ηγεμονίας των ΗΠΑ στον Κόλπο.
Παρόλο που οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι ο μοναδικός στρατιωτικός και πολιτικός παράγοντας στον Κόλπο, το κινεζικό βήμα είναι πιο ορατό καθημερινά, από το εμπόριο στην αμυντική βιομηχανία και από τη διπλωματία στον πολιτισμό και την εκπαίδευση.
Επιπλέον, μια πιθανή μετατόπιση από την Pax Americana στην «Pax Sinica» θα ήταν πιο σημαντική από ό,τι από την Pax Britannica στην Americana, καθώς η Αμερική και η Βρετανία ήταν σύμμαχοι και μοιράζονταν ουσιαστικά τους ίδιους στόχους στην περιοχή.
Η μετάβαση στο «Pax Sinica» είναι μάλλον ένα υπερβολικό σχήμα καταγραφής των εξελίξεων.
Αντίθετα, η νέα πολιτική τροχιά της Μέσης Ανατολής συνδέεται με την άνοδο της πολυπολικότητας σε όλο τον κόσμο.
Οι περιφερειακές δυνάμεις μπορούν τώρα να συμμετάσχουν σε μη συμβατικές συμμαχίες με ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, με ή χωρίς τη συγκατάθεση των παραδοσιακών «μεγάλων δυνάμεων».
Η πολιτική διαφοροποίησης είναι ορατή για όλες σχεδόν τις περιφερειακές δυνάμεις.
Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δεν αγνοούν τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, αλλά οικοδομούν σχέσεις με την Κίνα και τη Ρωσία — μια εξέλιξη που ενοχλεί τους παραδοσιακούς συμμάχους τους, αλλά δεν τους αποξενώνει.
Αυτή είναι μια γενική τάση σε όλη τη Μέση Ανατολή και μπορεί να παρατηρηθεί στην Τουρκία, το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ακόμη και το Ισραήλ.

Μια νέα πλατφόρμα για το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία

Η πρόσφατη προσέγγιση μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας πυροδότησε εκ νέου συζήτηση σχετικά με την άνοδο της επιρροής της Κίνας στη Μέση Ανατολή.
Η αναζωογόνηση των σχέσεων μεταξύ αυτών των δύο περιφερειακών αντιπάλων μαζί είναι μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη, καθώς πολλές αποφάσεις στα BRICS πρέπει να ληφθούν ομόφωνα.
Αν και είναι πολύ νωρίς για να συμπεράνουμε πώς η αντιπαλότητα Σαουδικής Αραβίας - Ιράν θα επηρεάσει τον οργανισμό, είναι βέβαιο ότι οι BRICS μπορούν να χρησιμεύσουν ως επίσημος και άτυπος χώρος για διπλωμάτες και πολιτικούς αυτών των δύο χωρών να συναντώνται τακτικά.
Πράγματι, και οι δύο πλευρές έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις στο παρελθόν, καθώς το Ιράν έγινε δεκτό στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης τον Ιούλιο του 2023 και η Σαουδική Αραβία έγινε εταίρος διαλόγου τον Μάρτιο του 2023.
Ο SCO (Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, Shanghai Cooperation Organisation) είναι μεγαλύτερος από τους BRICS και αυτός βρίσκεται αντιμέτωπος με περιφερειακούς ανταγωνισμούς – η Ινδία και το Πακιστάν είναι και τα δύο μέλη.)
Φυσικά, η συμμετοχή του Ιράν και των αντιπάλων του θέτει επίσης την αποτελεσματικότητα της ομάδας.
Η Τεχεράνη είναι διαβόητα εχθρική προς τους αντιπάλους της και η προσθήκη νέων κρατών που δεν συνεννοούνται μπορεί να καταστήσει τον οργανισμό αναποτελεσματικό.
Ωστόσο, συνολικά, η επέκταση των BRICS και η αυξανόμενη δύναμη και διεθνής σημασία πολλών κρατών της Μέσης Ανατολής είναι δυνατόν να θεωρηθεί νίκη για την περιοχή γενικά.
Όσο οι συζητήσεις για τα τρέχοντα γεγονότα στον Περσικό Κόλπο επικεντρώνονται στην άνοδο της Κίνας ή την απομάκρυνση των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, θα πρέπει κανείς να γνωρίζει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να θεωρεί αυτά τα βήματα ως μέρος της ευρύτερης ιστορίας του την άνοδο της γεωπολιτικής σημασίας και αυτονομίας της Μέσης Ανατολής στο σύνολό της.

www.bankingnews.gr