Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Recep Tayyip Erdogan, παίζει το πολιτικό του μέλλον με το PKK και τον Ocalan, πυροδοτώντας ρίσκα αποσταθεροποίησης και θύελλα εντός Τουρκίας και NATO
Το πιο κρίσιμο χαρτί στην καριέρα του για να διασώσει το πολιτικό του μέλλον παίζει ο πρόεδρος της Τουρκίας, Recep Tayyip Erdogan, τη στιγμή που η τουρκική κοινή γνώμη —ακόμη και σε παραδοσιακά, συντηρητικά προπύργια — στρέφεται απότομα εναντίον του.
Ο στόχος του; Να φέρει τη μεγάλη κουρδική μειονότητα με το μέρος του, τερματίζοντας τη βαθιά ριζωμένη πολιτική και στρατιωτική σύγκρουση της Τουρκίας, που έχει κοστίσει τη ζωή περίπου 40.000 ανθρώπων σε διάστημα τεσσάρων δεκαετιών και έχει σημαδέψει βάναυσα την καθημερινότητα στη χώρα του.
Η κίνησή του; Να δώσει χώρο στην τουρκική πολιτική σκηνή στον Abdullah Ocalan, τον φυλακισμένο ηγέτη του εκτός νόμου Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK), μιας οργάνωσης που έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική εδώ και χρόνια από την Άγκυρα, τις ΗΠΑ και την Ε.Ε.
Και είναι ένδειξη της κατακόρυφης πτώσης της πολιτικής τύχης του Erdogan ότι εξετάζει καν ένα τόσο ριζοσπαστικό βήμα για να διατηρήσει τον έλεγχο της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ με πληθυσμό 85 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Όμως ο Erdogan γνωρίζει ότι αυτή είναι η στιγμή του να προσπαθήσει να εδραιώσει τη θέση του ως προέδρου —ενδεχομένως διά βίου— αλλιώς κινδυνεύει να εξαφανιστεί από το πολιτικό σκηνικό.
Μετά τις συντριπτικές ήττες που υπέστη από τη λαϊκή, κοσμική αντιπολίτευση στις δημοτικές εκλογές του 2024, και μάλιστα σε παραδοσιακά συντηρητικά προπύργια, ο Erdogan ρέπει όλο και πιο απεγνωσμένα προς τον αυταρχισμό.
Ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης Ekrem Imamoglu έχει φυλακιστεί και οι υπηρεσίες ασφαλείας έχουν εξαπολύσει πανεθνικό κύμα συλλήψεων δημάρχων της αντιπολίτευσης.
Οι σύμμαχοι που στήριξαν τον Erdogan για την άνοδό του στην εξουσία τον έχουν σε μεγάλο βαθμό εγκαταλείψει.
Ενώ η ανάγκη για νέα εκλογική βάση βοηθά να εξηγηθεί το κουρδικό εγχείρημα του Erdogan, πρόκειται για μια κίνηση υψηλού ρίσκου χωρίς καμία εγγύηση επιτυχίας.
Η κυρίαρχη τουρκική κοινή γνώμη είναι πολύ επιφυλακτική απέναντι στο PKK, ενώ και οι ίδιοι οι Κούρδοι είναι εξαιρετικά διστακτικοί ως προς το να εμπιστευτούν τις τουρκικές αρχές.
Η συμφωνία αυτή απέχει πολύ από το να είναι εύκολη υπόθεση.
Κάποια αρχική πρόοδος αναμένεται την Παρασκευή, με μια πρώτη παρτίδα όπλων του PKK να παραδίδεται στο βόρειο Ιράκ, πιθανότατα στην κυρίως κουρδική επαρχία Σουλεϊμανίγια.
Παρά τις δημόσιες διακηρύξεις για τη σημασία του σχεδίου του για μια «Τουρκία χωρίς τρομοκρατία» και τη συμφιλίωση με τους Κούρδους, ο Erdogan δείχνει ότι αντιλαμβάνεται πλήρως τους κινδύνους.
Έχει παραδεχτεί ότι το σχέδιό του μπορεί να τύχει «σαμποτάζ» τόσο από το εσωτερικό της Τουρκίας όσο και από τις τάξεις του PKK.
Αντιλαμβανόμενος την ενδεχόμενη αποδοκιμασία για τη συμφωνία του με το PKK, σε ομιλία του στη Βουλή την Τετάρτη, ο πρόεδρος είπε: «Πουθενά στις προσπάθειες για μια Τουρκία χωρίς τρομοκρατία δεν υπάρχει, ούτε μπορεί να υπάρξει, βήμα που να αμαυρώνει τη μνήμη των μαρτύρων μας ή να πληγώνει τις ψυχές τους», είπε.
«Καθοδηγούμενοι από τις αξίες για τις οποίες οι μάρτυρές μας έκαναν τις θυσίες τους, Θεού θέλοντος, σώζουμε την Τουρκία από μια καταστροφή και αφαιρούμε πλήρως αυτή τη ματωμένη αλυσίδα που έχει τοποθετηθεί στη χώρα μας.»
Ο φυλακισμένος Ocalan, μιλώντας στο πρώτο του βίντεο από το 1999, δήλωσε την Τετάρτη ότι το κίνημα του PKK και η προηγούμενη επιδίωξή του για ξεχωριστό κουρδικό έθνος-κράτος έχουν πλέον τελειώσει, καθώς ο βασικός στόχος του —η αναγνώριση της κουρδικής ύπαρξης— έχει επιτευχθεί.
«Η ύπαρξη έχει αναγνωριστεί και επομένως ο πρωταρχικός στόχος έχει επιτευχθεί. Με αυτήν την έννοια, είναι ξεπερασμένο…
Πρόκειται για μια εθελοντική μετάβαση από τη φάση του ένοπλου αγώνα στη φάση της δημοκρατικής πολιτικής και του νόμου.
Αυτό δεν είναι ήττα, αλλά πρέπει να θεωρηθεί ως ιστορικό επίτευγμα», δήλωσε στο βίντεο.
Νησί – φυλακή
Κανένα θέμα στην τουρκική πολιτική δεν είναι πιο πικρό από το κουρδικό ζήτημα. Κάποιοι Κούρδοι περιγράφουν τους εαυτούς τους ως τον πολυπληθέστερο λαό χωρίς κράτος στον κόσμο — υπάρχουν εκατομμύρια στο γειτονικό Ιράκ, Ιράν και Συρία, ενώ στην Τουρκία αποτελούν περίπου το 15 έως 20 τοις εκατό του πληθυσμού.
Πολλοί Κούρδοι λένε ότι τους έχουν στερήσει τα δικαιώματά τους από τη σύσταση της τουρκικής δημοκρατίας πριν λίγο παραπάνω από έναν αιώνα και ότι υπήρξαν για καιρό καταπιεσμένοι.
Από την άλλη, πολλοί Τούρκοι βλέπουν το PKK, το οποίο για χρόνια διεξήγαγε πόλεμο κατά του τουρκικού κράτους, ως τρομοκρατική οργάνωση — και τον ηγέτη του, Ocalan, που είναι έγκλειστος σε νησί-φυλακή όλο τον τρέχοντα αιώνα, ως δολοφόνο.
Δεδομένου του εκρηκτικού εύρους συναισθημάτων γύρω από τον Ocalan, είναι αξιοσημείωτο το ότι ένα τέτοιο πρόσωπο θα αποδειχθεί τόσο κεντρικό στην προσπάθεια του Erdogan να επιτύχει συμφωνία.
Γνωστός ως «Άπο», εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης για εσχάτη προδοσία και αποσχιστικές δραστηριότητες στο νησί Ιμραλί στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Διάσημο εν μέρει λόγω της ταινίας «Express του Μεσονυχτίου», το Ιμραλί αποκαλείται «Αλκατράζ της Τουρκίας» και κρατά τον Ocalan, για αρκετά χρόνια ως μοναδικό του κρατούμενο, από το 1999.
Πλέον δεν είναι μόνος. Κατά τη διάρκεια της ειρηνευτικής διαδικασίας μεταξύ 2013 και 2015, μεταφέρθηκαν αρκετοί κρατούμενοι του PKK στο Ιμραλί, προκειμένου να λειτουργήσουν ως ανεπίσημη γραμματεία του Ocalan.
Ενώ η κουρδική πολιτική του Erdogan και του κόμματός του, ΑΚΡ, ταλαντεύεται εδώ και 22 χρόνια ανάμεσα σε καταστολή και συμφιλίωση, οι σκληροπυρηνικοί εθνικιστές της Τουρκίας καταγγέλλουν εδώ και καιρό το PKK ως απειλή και δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον για τα δικαιώματα των Κούρδων.
Ίσως ο πιο έντονος αντίπαλος του Ocalan υπήρξε ο βετεράνος πολιτικός Devlet Bahceli, ηγέτης των υπερεθνικιστών, που σήμερα είναι ο βασικός σύμμαχος του Erdogan, βοηθώντας τον να διατηρεί την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία.
Το 2007, ο Bahceli είχε μάλιστα ζητήσει την εκτέλεση του Ocalan.
Πριν δέκα χρόνια, εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση κατά του Erdogan για μία από τις σποραδικές προσπάθειές του να διαπραγματευτεί με το PKK.
Όμως τον περασμένο Οκτώβριο, σε μία από τις αιφνίδιες ανατροπές που συγκλονίζουν περιοδικά την πολιτική ζωή της Τουρκίας, ο Bahceli πρότεινε ότι ο Ocalan θα μπορούσε να απευθυνθεί στο κοινοβούλιο — αρκεί να διαλύσει το PKK.
Η σημασία αυτής της ανατροπής δεν μπορεί να υποτιμηθεί —ήταν σχεδόν σαν να είχε απευθύνει πρόσκληση ο Benjamin Netanyahu στη Hamas— και πίσω από όλα αυτά βρισκόταν ο Erdogan.
Το αποτέλεσμα ήταν δραματικό. Στις 27 Φεβρουαρίου, ο Ocalan έστειλε δημόσιο μήνυμα από τη φυλακή, καλώντας το PKK να καταθέσει τα όπλα και να αυτοδιαλυθεί.
Ο Ocalan απέδωσε τόσο στην έκκληση του Bahceli όσο και στη θέληση του Erdogan τα εύσημα για τη «δημιουργία περιβάλλοντος» ώστε η οργάνωση να αφοπλιστεί.
«Αναλαμβάνω την ιστορική ευθύνη αυτής της έκκλησης», πρόσθεσε. «Συγκεντρώστε το συνέδριό σας και πάρτε μια απόφαση: Όλες οι ομάδες πρέπει να καταθέσουν τα όπλα και το PKK πρέπει να αυτοδιαλυθεί».
Το συνέδριο του PKK δήλωσε πράγματι στις 12 Μαΐου το τέλος του ένοπλου αγώνα, προσθέτοντας ότι η οργάνωση «ολοκλήρωσε την ιστορική της αποστολή» και ότι, όπως είχε ζητήσει ο Ocalan, «όλες οι δραστηριότητες που διεξάγονταν υπό το όνομα του PKK έχουν πλέον τερματιστεί».
Η ανακοίνωση έγινε δεκτή με ικανοποίηση στην Άγκυρα, αλλά μέχρι στιγμής, το εγχείρημα των Bahceli και Erdogan δεν έχει αποφέρει πλήρως καρπούς. Σαφώς απαιτείται περαιτέρω δουλειά.
Και πράγματι, μετά τη σημαδιακή δήλωση του Ocalan τον Φεβρουάριο, ο κρατούμενος απέκτησε επιπλέον προσωπικό στο Ιμραλί.
Σύμφωνα με πολιτικούς του φιλοκουρδικού κόμματος DEM που μίλησαν στο POLITICO, στάλθηκαν ακόμη τρεις κρατούμενοι ώστε να διευρύνουν την ομάδα που εργάζεται για την επίτευξη μιας μεγάλης συμφωνίας.
Λίγη εμπιστοσύνη
Η Nurcan Baysal, Κούρδισσα ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και συγγραφέας του βιβλίου «Εμείς Υπάρχουμε: Να είσαι Κούρδος στην Τουρκία», δήλωσε ότι πολλοί Κούρδοι παραμένουν επιφυλακτικοί απέναντι στην κυβέρνηση.
«Η κυβέρνηση παρουσιάζει αυτό ως μια διαδικασία “Τουρκίας χωρίς τρομοκρατία” και προσπαθεί να το περιορίσει απλώς στο να καταθέσει το PKK τα όπλα και να διαλυθεί. Αυτό δεν είναι ειρήνη!» είπε στο POLITICO.
Η Baysal είπε ότι η δήλωση του Öcalan τον Φεβρουάριο περί διάλυσης του PKK προκάλεσε επίσης απογοήτευση στους Κούρδους, επειδή δεν είπε τίποτα για τα πολιτιστικά, γλωσσικά, διοικητικά δικαιώματα και τις ελευθερίες των Κούρδων.
«Αυτό το νιώθεις σε όλες τις κουρδικές πόλεις.
Δεν υπάρχει η παραμικρή ενθουσιώδης διάθεση για τη διαδικασία.
Σημαντικός λόγος για αυτό είναι ότι οι Κούρδοι δεν εμπιστεύονται την κυβέρνηση του κόμματος AK του [Ερντογάν]», συνέχισε.
Η αμοιβαία αυτή δυσπιστία οφείλεται εν μέρει στην κληρονομιά των αποτυχημένων πρωτοβουλιών του παρελθόντος, καθώς και στο γεγονός ότι η συμφωνία του Ερντογάν έρχεται εν μέσω σφοδρής καταστολής της αντιπολίτευσης.
Η İpek Özbey, πολιτική σχολιάστρια του κοσμικού καναλιού Sözcü TV, θεωρεί ότι οι φαινομενικές κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης προς προσέγγιση με τους Κούρδους δεν είναι ούτε ειλικρινείς ούτε πολλά υποσχόμενες.
«Δεν μπορούμε να μιλάμε για δημοκρατία σε ένα περιβάλλον όπου εκλεγμένοι αξιωματούχοι βρίσκονται στη φυλακή… και η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης είναι τόσο πολύ υπό αμφισβήτηση», είπε.
«Αν δεν υπάρχει δημοκρατία, πώς θα δημοκρατικοποιηθούμε;»
Κατά τη διάρκεια της δημοσιογραφικής έρευνας για αυτό το άρθρο, αρκετά πρόσωπα προσκείμενα στην κυβέρνηση εξέφρασαν επίσης τη δυσφορία τους για την κουρδική πρωτοβουλία του Erdogan, χαρακτηρίζοντας το ζήτημα εκρηκτικό ή δηλώνοντας ότι οι ίδιοι δεν πιστεύουν στη διαδικασία, αλλά αρνήθηκαν να μιλήσουν επωνύμως.
Μόνο ο Erdogan
Από την πλευρά της κυβέρνησης, ο Harun Armağan, αναπληρωτής πρόεδρος εξωτερικών υποθέσεων του AKP, παραδέχτηκε ότι η τουρκική κοινή γνώμη παραμένει επιφυλακτική απέναντι στη συμφωνία με το PKK, αλλά παρουσίασε τον Ερντογάν ως τον μόνο άνθρωπο που θα μπορούσε να την υλοποιήσει.
Δήλωσε στο POLITICO ότι το PKK έφτασε στο σημείο να καταθέσει τα όπλα πριν από 10 χρόνια, αλλά «λόγω των μεταβαλλόμενων δυναμικών στη Συρία [όπου οι σύμμαχοι Κούρδοι μαχητές ενισχύονταν], θεώρησαν ότι η επένδυση στον πόλεμο αντί στην ειρήνη θα τους έθετε σε πιο πλεονεκτική θέση.
Δέκα χρόνια αργότερα, συνειδητοποίησαν πόσο μεγάλο λάθος ήταν αυτό», συνέχισε ο Armağan.
«Το αν το PKK θα αφοπλιστεί πραγματικά και θα διαλυθεί, είναι κάτι που θα το δούμε όλοι μαζί…
Ο Recep Tayyip Erdogan είναι ο μόνος ηγέτης στην Τουρκία που θα μπορούσε να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία».
«Η μόνη υπόσχεση που έχει δώσει η κυβέρνηση είναι να απαλλάξει πλήρως την Τουρκία από την τρομοκρατία και να χτίσει ένα μέλλον όπου και οι 85 εκατομμύρια πολίτες θα μπορούν να ζουν με ειρήνη, ευημερία και πλήρη ελευθερία», πρόσθεσε.
Ο Erdogan θεωρείται πράγματι ευρέως ο αρχιτέκτονας της κουρδικής προσέγγισης, την ώρα που η περιφερειακή του διπλωματία σημειώνει επίσης επιτυχίες.
Έχει επαινεθεί από τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ως ο μεγάλος νικητής από την πτώση του Bassar Al Assad στη Συρία, όπου η νέα κυβέρνηση διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την Άγκυρα.
Ο Erdogan προσπαθεί να αξιοποιήσει την επιρροή του αποκόπτοντας τις σχέσεις των συριακών κουρδικών ομάδων με το PKK.
Η Baysal, η Κούρδισσα ακτιβίστρια, θεωρεί ότι οι εξελίξεις στη Συρία είναι ο κύριος λόγος που η τουρκική κυβέρνηση ξεκίνησε την κουρδική της προσέγγιση.
Όμως ο Armağan, το στέλεχος του AKP, επέμεινε ότι οι δύο διαδικασίες είναι ξεχωριστές. «Αυτή η [συριακή] διαδικασία είναι τελείως διαφορετική από τη δική μας διαδικασία εξάλειψης της τρομοκρατίας», είπε.
«Η συριακή κυβέρνηση έχει ήδη καλέσει όλες τις ένοπλες ομάδες να ενταχθούν σε έναν κεντρικό στρατό και οι SDF [μια σημαντική κουρδική ομάδα της Συρίας] έχουν υπογράψει συμφωνία προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτές είναι ενθαρρυντικές εξελίξεις», δήλωσε.
Πρόεδρος διά βίου
Ορισμένοι παρατηρητές πιστεύουν ότι ο Erdogan, ένας ικανότατος πολιτικός τακτικιστής, χρησιμοποιεί την κουρδική διαδικασία εντός και εκτός της χώρας για να παρατείνει την παραμονή του στην εξουσία, προσπαθώντας να προσελκύσει Κούρδους βουλευτές στο στρατόπεδό του.
Αυτή είναι σίγουρα η άποψη του Sezai Temelli, αναπληρωτή προέδρου της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του κόμματος DEM.
Ωστόσο, εμφανίστηκε επιφυλακτικός ως προς το αν αυτό θα αποδώσει, δεδομένης της ευρύτερης δημοκρατικής οπισθοχώρησης.
Υποστήριξε ότι η σύλληψη του δημάρχου Κωνσταντινούπολης Imamoglu, αντιπάλου του Erdogan, βλάπτει αυτήν την εύθραυστη διαδικασία και ότι η «κουρδική δημοκρατική λύση και η διαδικασία εκδημοκρατισμού της Τουρκίας έχουν μια συμβιωτική σχέση».
Πρόσθεσε ότι δεν θα εκπλαγεί αν δει τον Erdogan να επιχειρεί να αξιοποιήσει τη διαδικασία για να παραμείνει στην εξουσία, αλλά σημείωσε ότι και το CHP, το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης στην Τουρκία, έχει δεσμευτεί επίσης να επιλύσει το κουρδικό ζήτημα αν κερδίσει τις επόμενες εκλογές.
«Ποιος δεν το χρησιμοποιεί; Άλλοι το χρησιμοποιούν [το κουρδικό ζήτημα] για να έρθουν στην εξουσία, άλλοι για να μείνουν στην εξουσία», είπε ο Temelli. «Αλλά εμείς λέμε ότι αυτό μπορεί να λυθεί μόνο ανεξάρτητα από υπολογισμούς εκλογών και εξουσίας».
Ο Erdogan έχει ήδη υπηρετήσει τρεις θητείες ως πρόεδρος. Για να παραμείνει στην εξουσία, ίσως χρειαστεί να αλλάξει το Σύνταγμα.
Παρά τη στήριξη του Bahçeli, η προεδρική συμμαχία δεν διαθέτει αρκετή κοινοβουλευτική πλειοψηφία για συνταγματική αναθεώρηση, οπότε ο Ερντογάν μπορεί να υπολογίζει στη στήριξη Κούρδων βουλευτών.
Έχει ήδη αρχίσει να μιλά ανοιχτά για νέο Σύνταγμα, το οποίο θα αντικαταστήσει το Σύνταγμα του 1980 της Τουρκίας, που συντάχθηκε από στρατιωτικό καθεστώς μετά από αιματηρό πραξικόπημα.
«Η Τουρκία, για πρώτη φορά στην ιστορία της, έχει μια πραγματική ευκαιρία να καταρτίσει το πρώτο της πολιτικό Σύνταγμα. Είναι μια σημαντική ευκαιρία για όλους μας να χτίσουμε μια πιο ευημερούσα, δίκαιη και ασφαλή χώρα», δήλωσε ο Armağan.
Δεν συμφωνούν όμως όλοι. Κάποιοι θυμούνται τις προηγούμενες συνταγματικές αλλαγές επί Erdogan και λένε ότι ο κύριος σκοπός οποιασδήποτε περαιτέρω αναθεώρησης του Συντάγματος θα ήταν, όπως και στο παρελθόν, η προώθηση των πολιτικών φιλοδοξιών του προέδρου.
Ο Soner Çağaptay από το Washington Institute for Near East Policy, δήλωσε ότι ο Erdogan λειτουργεί σαν «παράλληλος υπολογιστής», εφαρμόζοντας αντιφατικές πολιτικές στρατηγικές — καταστέλλοντας την κύρια αντιπολίτευση, ενώ προσεγγίζει τους Κούρδους, των οποίων τη στήριξη χρειάζεται για να παραμείνει στην εξουσία — χωρίς οι δύο αυτές πολιτικές να αλληλοσυγκρούονται.
«Θα κάνει τα πάντα για να εξασφαλίσει άλλη μία θητεία ως πρόεδρος και μετά ουσιαστικά να εγκαταστήσει τον εαυτό του ως πρόεδρο διά βίου», είπε ο Çağaptay στο POLITICO.
Η Baysal όμως παρατήρησε ότι δεν εξαρτώνται όλα από τις φιλοδοξίες του Erdogan.
«Ο Erdogan είναι ένας πολιτικός που έχει τη δυνατότητα να αξιοποιεί κάθε ζήτημα προς όφελός του και δεν θα διστάσει να εργαλειοποιήσει το κουρδικό ζήτημα. Σίγουρα θα θελήσει να το χρησιμοποιήσει για να παρατείνει την προεδρία του», είπε.
Όμως, δεν θα αποφασίσει μόνο ο πρόεδρος, όπως τόνισε. Σε τελική ανάλυση, το αν η τραγική κουρδική σύγκρουση της Τουρκίας θα περάσει στην ιστορία — και αν ο Erdogan θα αποκομίσει τα οφέλη — θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τους ίδιους τους Κούρδους.
«Πιστεύω ότι το πραγματικό ζήτημα εδώ δεν είναι αν το θέλει εκείνος [ο Ερντογάν]», είπε η Baysal, «αλλά αν το θέλουν οι Κούρδοι».
www.bankingnews.gr
Ο στόχος του; Να φέρει τη μεγάλη κουρδική μειονότητα με το μέρος του, τερματίζοντας τη βαθιά ριζωμένη πολιτική και στρατιωτική σύγκρουση της Τουρκίας, που έχει κοστίσει τη ζωή περίπου 40.000 ανθρώπων σε διάστημα τεσσάρων δεκαετιών και έχει σημαδέψει βάναυσα την καθημερινότητα στη χώρα του.
Η κίνησή του; Να δώσει χώρο στην τουρκική πολιτική σκηνή στον Abdullah Ocalan, τον φυλακισμένο ηγέτη του εκτός νόμου Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK), μιας οργάνωσης που έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική εδώ και χρόνια από την Άγκυρα, τις ΗΠΑ και την Ε.Ε.
Και είναι ένδειξη της κατακόρυφης πτώσης της πολιτικής τύχης του Erdogan ότι εξετάζει καν ένα τόσο ριζοσπαστικό βήμα για να διατηρήσει τον έλεγχο της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ με πληθυσμό 85 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Όμως ο Erdogan γνωρίζει ότι αυτή είναι η στιγμή του να προσπαθήσει να εδραιώσει τη θέση του ως προέδρου —ενδεχομένως διά βίου— αλλιώς κινδυνεύει να εξαφανιστεί από το πολιτικό σκηνικό.
Μετά τις συντριπτικές ήττες που υπέστη από τη λαϊκή, κοσμική αντιπολίτευση στις δημοτικές εκλογές του 2024, και μάλιστα σε παραδοσιακά συντηρητικά προπύργια, ο Erdogan ρέπει όλο και πιο απεγνωσμένα προς τον αυταρχισμό.
Ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης Ekrem Imamoglu έχει φυλακιστεί και οι υπηρεσίες ασφαλείας έχουν εξαπολύσει πανεθνικό κύμα συλλήψεων δημάρχων της αντιπολίτευσης.
Οι σύμμαχοι που στήριξαν τον Erdogan για την άνοδό του στην εξουσία τον έχουν σε μεγάλο βαθμό εγκαταλείψει.
Ενώ η ανάγκη για νέα εκλογική βάση βοηθά να εξηγηθεί το κουρδικό εγχείρημα του Erdogan, πρόκειται για μια κίνηση υψηλού ρίσκου χωρίς καμία εγγύηση επιτυχίας.
Η κυρίαρχη τουρκική κοινή γνώμη είναι πολύ επιφυλακτική απέναντι στο PKK, ενώ και οι ίδιοι οι Κούρδοι είναι εξαιρετικά διστακτικοί ως προς το να εμπιστευτούν τις τουρκικές αρχές.
Η συμφωνία αυτή απέχει πολύ από το να είναι εύκολη υπόθεση.
Κάποια αρχική πρόοδος αναμένεται την Παρασκευή, με μια πρώτη παρτίδα όπλων του PKK να παραδίδεται στο βόρειο Ιράκ, πιθανότατα στην κυρίως κουρδική επαρχία Σουλεϊμανίγια.
Παρά τις δημόσιες διακηρύξεις για τη σημασία του σχεδίου του για μια «Τουρκία χωρίς τρομοκρατία» και τη συμφιλίωση με τους Κούρδους, ο Erdogan δείχνει ότι αντιλαμβάνεται πλήρως τους κινδύνους.
Έχει παραδεχτεί ότι το σχέδιό του μπορεί να τύχει «σαμποτάζ» τόσο από το εσωτερικό της Τουρκίας όσο και από τις τάξεις του PKK.
Αντιλαμβανόμενος την ενδεχόμενη αποδοκιμασία για τη συμφωνία του με το PKK, σε ομιλία του στη Βουλή την Τετάρτη, ο πρόεδρος είπε: «Πουθενά στις προσπάθειες για μια Τουρκία χωρίς τρομοκρατία δεν υπάρχει, ούτε μπορεί να υπάρξει, βήμα που να αμαυρώνει τη μνήμη των μαρτύρων μας ή να πληγώνει τις ψυχές τους», είπε.
«Καθοδηγούμενοι από τις αξίες για τις οποίες οι μάρτυρές μας έκαναν τις θυσίες τους, Θεού θέλοντος, σώζουμε την Τουρκία από μια καταστροφή και αφαιρούμε πλήρως αυτή τη ματωμένη αλυσίδα που έχει τοποθετηθεί στη χώρα μας.»
Ο φυλακισμένος Ocalan, μιλώντας στο πρώτο του βίντεο από το 1999, δήλωσε την Τετάρτη ότι το κίνημα του PKK και η προηγούμενη επιδίωξή του για ξεχωριστό κουρδικό έθνος-κράτος έχουν πλέον τελειώσει, καθώς ο βασικός στόχος του —η αναγνώριση της κουρδικής ύπαρξης— έχει επιτευχθεί.
«Η ύπαρξη έχει αναγνωριστεί και επομένως ο πρωταρχικός στόχος έχει επιτευχθεί. Με αυτήν την έννοια, είναι ξεπερασμένο…
Πρόκειται για μια εθελοντική μετάβαση από τη φάση του ένοπλου αγώνα στη φάση της δημοκρατικής πολιτικής και του νόμου.
Αυτό δεν είναι ήττα, αλλά πρέπει να θεωρηθεί ως ιστορικό επίτευγμα», δήλωσε στο βίντεο.
Νησί – φυλακή
Κανένα θέμα στην τουρκική πολιτική δεν είναι πιο πικρό από το κουρδικό ζήτημα. Κάποιοι Κούρδοι περιγράφουν τους εαυτούς τους ως τον πολυπληθέστερο λαό χωρίς κράτος στον κόσμο — υπάρχουν εκατομμύρια στο γειτονικό Ιράκ, Ιράν και Συρία, ενώ στην Τουρκία αποτελούν περίπου το 15 έως 20 τοις εκατό του πληθυσμού.
Πολλοί Κούρδοι λένε ότι τους έχουν στερήσει τα δικαιώματά τους από τη σύσταση της τουρκικής δημοκρατίας πριν λίγο παραπάνω από έναν αιώνα και ότι υπήρξαν για καιρό καταπιεσμένοι.
Από την άλλη, πολλοί Τούρκοι βλέπουν το PKK, το οποίο για χρόνια διεξήγαγε πόλεμο κατά του τουρκικού κράτους, ως τρομοκρατική οργάνωση — και τον ηγέτη του, Ocalan, που είναι έγκλειστος σε νησί-φυλακή όλο τον τρέχοντα αιώνα, ως δολοφόνο.
Δεδομένου του εκρηκτικού εύρους συναισθημάτων γύρω από τον Ocalan, είναι αξιοσημείωτο το ότι ένα τέτοιο πρόσωπο θα αποδειχθεί τόσο κεντρικό στην προσπάθεια του Erdogan να επιτύχει συμφωνία.
Γνωστός ως «Άπο», εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης για εσχάτη προδοσία και αποσχιστικές δραστηριότητες στο νησί Ιμραλί στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Διάσημο εν μέρει λόγω της ταινίας «Express του Μεσονυχτίου», το Ιμραλί αποκαλείται «Αλκατράζ της Τουρκίας» και κρατά τον Ocalan, για αρκετά χρόνια ως μοναδικό του κρατούμενο, από το 1999.
Πλέον δεν είναι μόνος. Κατά τη διάρκεια της ειρηνευτικής διαδικασίας μεταξύ 2013 και 2015, μεταφέρθηκαν αρκετοί κρατούμενοι του PKK στο Ιμραλί, προκειμένου να λειτουργήσουν ως ανεπίσημη γραμματεία του Ocalan.
Ενώ η κουρδική πολιτική του Erdogan και του κόμματός του, ΑΚΡ, ταλαντεύεται εδώ και 22 χρόνια ανάμεσα σε καταστολή και συμφιλίωση, οι σκληροπυρηνικοί εθνικιστές της Τουρκίας καταγγέλλουν εδώ και καιρό το PKK ως απειλή και δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον για τα δικαιώματα των Κούρδων.
Ίσως ο πιο έντονος αντίπαλος του Ocalan υπήρξε ο βετεράνος πολιτικός Devlet Bahceli, ηγέτης των υπερεθνικιστών, που σήμερα είναι ο βασικός σύμμαχος του Erdogan, βοηθώντας τον να διατηρεί την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία.
Το 2007, ο Bahceli είχε μάλιστα ζητήσει την εκτέλεση του Ocalan.
Πριν δέκα χρόνια, εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση κατά του Erdogan για μία από τις σποραδικές προσπάθειές του να διαπραγματευτεί με το PKK.
Όμως τον περασμένο Οκτώβριο, σε μία από τις αιφνίδιες ανατροπές που συγκλονίζουν περιοδικά την πολιτική ζωή της Τουρκίας, ο Bahceli πρότεινε ότι ο Ocalan θα μπορούσε να απευθυνθεί στο κοινοβούλιο — αρκεί να διαλύσει το PKK.
Η σημασία αυτής της ανατροπής δεν μπορεί να υποτιμηθεί —ήταν σχεδόν σαν να είχε απευθύνει πρόσκληση ο Benjamin Netanyahu στη Hamas— και πίσω από όλα αυτά βρισκόταν ο Erdogan.
Το αποτέλεσμα ήταν δραματικό. Στις 27 Φεβρουαρίου, ο Ocalan έστειλε δημόσιο μήνυμα από τη φυλακή, καλώντας το PKK να καταθέσει τα όπλα και να αυτοδιαλυθεί.
Ο Ocalan απέδωσε τόσο στην έκκληση του Bahceli όσο και στη θέληση του Erdogan τα εύσημα για τη «δημιουργία περιβάλλοντος» ώστε η οργάνωση να αφοπλιστεί.
«Αναλαμβάνω την ιστορική ευθύνη αυτής της έκκλησης», πρόσθεσε. «Συγκεντρώστε το συνέδριό σας και πάρτε μια απόφαση: Όλες οι ομάδες πρέπει να καταθέσουν τα όπλα και το PKK πρέπει να αυτοδιαλυθεί».
Το συνέδριο του PKK δήλωσε πράγματι στις 12 Μαΐου το τέλος του ένοπλου αγώνα, προσθέτοντας ότι η οργάνωση «ολοκλήρωσε την ιστορική της αποστολή» και ότι, όπως είχε ζητήσει ο Ocalan, «όλες οι δραστηριότητες που διεξάγονταν υπό το όνομα του PKK έχουν πλέον τερματιστεί».
Η ανακοίνωση έγινε δεκτή με ικανοποίηση στην Άγκυρα, αλλά μέχρι στιγμής, το εγχείρημα των Bahceli και Erdogan δεν έχει αποφέρει πλήρως καρπούς. Σαφώς απαιτείται περαιτέρω δουλειά.
Και πράγματι, μετά τη σημαδιακή δήλωση του Ocalan τον Φεβρουάριο, ο κρατούμενος απέκτησε επιπλέον προσωπικό στο Ιμραλί.
Σύμφωνα με πολιτικούς του φιλοκουρδικού κόμματος DEM που μίλησαν στο POLITICO, στάλθηκαν ακόμη τρεις κρατούμενοι ώστε να διευρύνουν την ομάδα που εργάζεται για την επίτευξη μιας μεγάλης συμφωνίας.
Λίγη εμπιστοσύνη
Η Nurcan Baysal, Κούρδισσα ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και συγγραφέας του βιβλίου «Εμείς Υπάρχουμε: Να είσαι Κούρδος στην Τουρκία», δήλωσε ότι πολλοί Κούρδοι παραμένουν επιφυλακτικοί απέναντι στην κυβέρνηση.
«Η κυβέρνηση παρουσιάζει αυτό ως μια διαδικασία “Τουρκίας χωρίς τρομοκρατία” και προσπαθεί να το περιορίσει απλώς στο να καταθέσει το PKK τα όπλα και να διαλυθεί. Αυτό δεν είναι ειρήνη!» είπε στο POLITICO.
Η Baysal είπε ότι η δήλωση του Öcalan τον Φεβρουάριο περί διάλυσης του PKK προκάλεσε επίσης απογοήτευση στους Κούρδους, επειδή δεν είπε τίποτα για τα πολιτιστικά, γλωσσικά, διοικητικά δικαιώματα και τις ελευθερίες των Κούρδων.
«Αυτό το νιώθεις σε όλες τις κουρδικές πόλεις.
Δεν υπάρχει η παραμικρή ενθουσιώδης διάθεση για τη διαδικασία.
Σημαντικός λόγος για αυτό είναι ότι οι Κούρδοι δεν εμπιστεύονται την κυβέρνηση του κόμματος AK του [Ερντογάν]», συνέχισε.
Η αμοιβαία αυτή δυσπιστία οφείλεται εν μέρει στην κληρονομιά των αποτυχημένων πρωτοβουλιών του παρελθόντος, καθώς και στο γεγονός ότι η συμφωνία του Ερντογάν έρχεται εν μέσω σφοδρής καταστολής της αντιπολίτευσης.
Η İpek Özbey, πολιτική σχολιάστρια του κοσμικού καναλιού Sözcü TV, θεωρεί ότι οι φαινομενικές κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης προς προσέγγιση με τους Κούρδους δεν είναι ούτε ειλικρινείς ούτε πολλά υποσχόμενες.
«Δεν μπορούμε να μιλάμε για δημοκρατία σε ένα περιβάλλον όπου εκλεγμένοι αξιωματούχοι βρίσκονται στη φυλακή… και η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης είναι τόσο πολύ υπό αμφισβήτηση», είπε.
«Αν δεν υπάρχει δημοκρατία, πώς θα δημοκρατικοποιηθούμε;»
Κατά τη διάρκεια της δημοσιογραφικής έρευνας για αυτό το άρθρο, αρκετά πρόσωπα προσκείμενα στην κυβέρνηση εξέφρασαν επίσης τη δυσφορία τους για την κουρδική πρωτοβουλία του Erdogan, χαρακτηρίζοντας το ζήτημα εκρηκτικό ή δηλώνοντας ότι οι ίδιοι δεν πιστεύουν στη διαδικασία, αλλά αρνήθηκαν να μιλήσουν επωνύμως.
Μόνο ο Erdogan
Από την πλευρά της κυβέρνησης, ο Harun Armağan, αναπληρωτής πρόεδρος εξωτερικών υποθέσεων του AKP, παραδέχτηκε ότι η τουρκική κοινή γνώμη παραμένει επιφυλακτική απέναντι στη συμφωνία με το PKK, αλλά παρουσίασε τον Ερντογάν ως τον μόνο άνθρωπο που θα μπορούσε να την υλοποιήσει.
Δήλωσε στο POLITICO ότι το PKK έφτασε στο σημείο να καταθέσει τα όπλα πριν από 10 χρόνια, αλλά «λόγω των μεταβαλλόμενων δυναμικών στη Συρία [όπου οι σύμμαχοι Κούρδοι μαχητές ενισχύονταν], θεώρησαν ότι η επένδυση στον πόλεμο αντί στην ειρήνη θα τους έθετε σε πιο πλεονεκτική θέση.
Δέκα χρόνια αργότερα, συνειδητοποίησαν πόσο μεγάλο λάθος ήταν αυτό», συνέχισε ο Armağan.
«Το αν το PKK θα αφοπλιστεί πραγματικά και θα διαλυθεί, είναι κάτι που θα το δούμε όλοι μαζί…
Ο Recep Tayyip Erdogan είναι ο μόνος ηγέτης στην Τουρκία που θα μπορούσε να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία».
«Η μόνη υπόσχεση που έχει δώσει η κυβέρνηση είναι να απαλλάξει πλήρως την Τουρκία από την τρομοκρατία και να χτίσει ένα μέλλον όπου και οι 85 εκατομμύρια πολίτες θα μπορούν να ζουν με ειρήνη, ευημερία και πλήρη ελευθερία», πρόσθεσε.
Ο Erdogan θεωρείται πράγματι ευρέως ο αρχιτέκτονας της κουρδικής προσέγγισης, την ώρα που η περιφερειακή του διπλωματία σημειώνει επίσης επιτυχίες.
Έχει επαινεθεί από τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ως ο μεγάλος νικητής από την πτώση του Bassar Al Assad στη Συρία, όπου η νέα κυβέρνηση διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την Άγκυρα.
Ο Erdogan προσπαθεί να αξιοποιήσει την επιρροή του αποκόπτοντας τις σχέσεις των συριακών κουρδικών ομάδων με το PKK.
Η Baysal, η Κούρδισσα ακτιβίστρια, θεωρεί ότι οι εξελίξεις στη Συρία είναι ο κύριος λόγος που η τουρκική κυβέρνηση ξεκίνησε την κουρδική της προσέγγιση.
Όμως ο Armağan, το στέλεχος του AKP, επέμεινε ότι οι δύο διαδικασίες είναι ξεχωριστές. «Αυτή η [συριακή] διαδικασία είναι τελείως διαφορετική από τη δική μας διαδικασία εξάλειψης της τρομοκρατίας», είπε.
«Η συριακή κυβέρνηση έχει ήδη καλέσει όλες τις ένοπλες ομάδες να ενταχθούν σε έναν κεντρικό στρατό και οι SDF [μια σημαντική κουρδική ομάδα της Συρίας] έχουν υπογράψει συμφωνία προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτές είναι ενθαρρυντικές εξελίξεις», δήλωσε.
Πρόεδρος διά βίου
Ορισμένοι παρατηρητές πιστεύουν ότι ο Erdogan, ένας ικανότατος πολιτικός τακτικιστής, χρησιμοποιεί την κουρδική διαδικασία εντός και εκτός της χώρας για να παρατείνει την παραμονή του στην εξουσία, προσπαθώντας να προσελκύσει Κούρδους βουλευτές στο στρατόπεδό του.
Αυτή είναι σίγουρα η άποψη του Sezai Temelli, αναπληρωτή προέδρου της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του κόμματος DEM.
Ωστόσο, εμφανίστηκε επιφυλακτικός ως προς το αν αυτό θα αποδώσει, δεδομένης της ευρύτερης δημοκρατικής οπισθοχώρησης.
Υποστήριξε ότι η σύλληψη του δημάρχου Κωνσταντινούπολης Imamoglu, αντιπάλου του Erdogan, βλάπτει αυτήν την εύθραυστη διαδικασία και ότι η «κουρδική δημοκρατική λύση και η διαδικασία εκδημοκρατισμού της Τουρκίας έχουν μια συμβιωτική σχέση».
Πρόσθεσε ότι δεν θα εκπλαγεί αν δει τον Erdogan να επιχειρεί να αξιοποιήσει τη διαδικασία για να παραμείνει στην εξουσία, αλλά σημείωσε ότι και το CHP, το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης στην Τουρκία, έχει δεσμευτεί επίσης να επιλύσει το κουρδικό ζήτημα αν κερδίσει τις επόμενες εκλογές.
«Ποιος δεν το χρησιμοποιεί; Άλλοι το χρησιμοποιούν [το κουρδικό ζήτημα] για να έρθουν στην εξουσία, άλλοι για να μείνουν στην εξουσία», είπε ο Temelli. «Αλλά εμείς λέμε ότι αυτό μπορεί να λυθεί μόνο ανεξάρτητα από υπολογισμούς εκλογών και εξουσίας».
Ο Erdogan έχει ήδη υπηρετήσει τρεις θητείες ως πρόεδρος. Για να παραμείνει στην εξουσία, ίσως χρειαστεί να αλλάξει το Σύνταγμα.
Παρά τη στήριξη του Bahçeli, η προεδρική συμμαχία δεν διαθέτει αρκετή κοινοβουλευτική πλειοψηφία για συνταγματική αναθεώρηση, οπότε ο Ερντογάν μπορεί να υπολογίζει στη στήριξη Κούρδων βουλευτών.
Έχει ήδη αρχίσει να μιλά ανοιχτά για νέο Σύνταγμα, το οποίο θα αντικαταστήσει το Σύνταγμα του 1980 της Τουρκίας, που συντάχθηκε από στρατιωτικό καθεστώς μετά από αιματηρό πραξικόπημα.
«Η Τουρκία, για πρώτη φορά στην ιστορία της, έχει μια πραγματική ευκαιρία να καταρτίσει το πρώτο της πολιτικό Σύνταγμα. Είναι μια σημαντική ευκαιρία για όλους μας να χτίσουμε μια πιο ευημερούσα, δίκαιη και ασφαλή χώρα», δήλωσε ο Armağan.
Δεν συμφωνούν όμως όλοι. Κάποιοι θυμούνται τις προηγούμενες συνταγματικές αλλαγές επί Erdogan και λένε ότι ο κύριος σκοπός οποιασδήποτε περαιτέρω αναθεώρησης του Συντάγματος θα ήταν, όπως και στο παρελθόν, η προώθηση των πολιτικών φιλοδοξιών του προέδρου.
Ο Soner Çağaptay από το Washington Institute for Near East Policy, δήλωσε ότι ο Erdogan λειτουργεί σαν «παράλληλος υπολογιστής», εφαρμόζοντας αντιφατικές πολιτικές στρατηγικές — καταστέλλοντας την κύρια αντιπολίτευση, ενώ προσεγγίζει τους Κούρδους, των οποίων τη στήριξη χρειάζεται για να παραμείνει στην εξουσία — χωρίς οι δύο αυτές πολιτικές να αλληλοσυγκρούονται.
«Θα κάνει τα πάντα για να εξασφαλίσει άλλη μία θητεία ως πρόεδρος και μετά ουσιαστικά να εγκαταστήσει τον εαυτό του ως πρόεδρο διά βίου», είπε ο Çağaptay στο POLITICO.
Η Baysal όμως παρατήρησε ότι δεν εξαρτώνται όλα από τις φιλοδοξίες του Erdogan.
«Ο Erdogan είναι ένας πολιτικός που έχει τη δυνατότητα να αξιοποιεί κάθε ζήτημα προς όφελός του και δεν θα διστάσει να εργαλειοποιήσει το κουρδικό ζήτημα. Σίγουρα θα θελήσει να το χρησιμοποιήσει για να παρατείνει την προεδρία του», είπε.
Όμως, δεν θα αποφασίσει μόνο ο πρόεδρος, όπως τόνισε. Σε τελική ανάλυση, το αν η τραγική κουρδική σύγκρουση της Τουρκίας θα περάσει στην ιστορία — και αν ο Erdogan θα αποκομίσει τα οφέλη — θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τους ίδιους τους Κούρδους.
«Πιστεύω ότι το πραγματικό ζήτημα εδώ δεν είναι αν το θέλει εκείνος [ο Ερντογάν]», είπε η Baysal, «αλλά αν το θέλουν οι Κούρδοι».
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών