Η μονομερής αναστολή της συμμετοχής από την Ινδία στη Συνθήκη Υδάτων του Ινδού (IWT) από τον Μάιο του 2025 απειλεί την υδάτινη ισορροπία της περιοχής και θέτει σε κίνδυνο εκατομμύρια ζωές στο Πακιστάν, γεγονός που αναζωπυρώνει τη κόντρα μεταξύ των δύο χωρών
Το νερό, η «πηγή ζωής» των πολιτισμών, δεν στηρίζει μόνο την ανθρώπινη ύπαρξη αλλά και τα πολιτικά και οικονομικά θεμέλια των εθνών. Περίπου το 71% της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από νερό, ωστόσο μόνο ένα μικρό μέρος είναι διαθέσιμο για ανθρώπινη χρήση.
Ο Ismail Serageldin, πρώην Αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, είχε προβλέψει τον κίνδυνο δεκαετίες πριν όταν προειδοποίησε το 1995: «Αν οι πόλεμοι αυτού του αιώνα διεξήχθησαν για το πετρέλαιο, οι πόλεμοι του επόμενου αιώνα θα διεξαχθούν για το νερό».
Αυτή η προειδοποίηση δεν ήταν ποτέ πιο επείγουσα. Η Συνθήκη Υδάτων του Ινδού (Indus Waters Treaty, IWT) μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, η οποία κάποτε θεωρούνταν σπάνιο παράδειγμα συνεργασίας, βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με τη σοβαρότερη πρόκληση της σε περισσότερα από εξήντα χρόνια.
Από τον Μάιο του 2025, όταν η Ινδία μονομερώς ανέστειλε την τήρησή της στη συνθήκη που είχε υπογραφεί το 1960 υπό την εποπτεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η εύθραυστη ισορροπία του συστήματος του ποταμού Ινδού άρχισε να αποσυντίθεται.
Η ενέργεια της Ινδίας έχει αναζωπυρώσει τις διαμάχες μεταξύ των δύο χωρών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, μετατρέποντας το νερό από κοινό ζωτικό πόρο σε εργαλείο γεωπολιτικής πίεσης.
«Να μην φτάσει ούτε μια σταγόνα στο Πακιστάν»
Η σύγκρουση γύρω από τα ύδατα του Ινδού δεν αφορά πλέον μόνο την κατασκευή φραγμάτων ή αρδευτικών καναλιών· περιλαμβάνει πλέον στρατηγικό πλεονέκτημα, εθνική ασφάλεια και την ίδια την επιβίωση εκατομμυρίων ανθρώπων που εξαρτώνται από τα νερά του ποταμού.
Η τήξη των παγετώνων σε συνδυασμό με εξαιρετικά απρόβλεπτες βροχοπτώσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής όχι μόνο απειλεί τα ποτάμια με συγκρούσεις αλλά καθιστά την κρίση περισσότερο βέβαιη από ποτέ.
Σε αυτή την εύθραυστη περιφερειακή κατάσταση, η επόμενη μεγάλη σύγκρουση στη Νότια Ασία δεν θα αφορά εδάφη ή δόγματα αλλά τα δικαιώματα στο νερό!
Η πρόσφατη ρητορική της Ινδίας περί «διακοπής» των νερών του Ινδού προς το Πακιστάν είναι περισσότερο θεατρική παρά πρακτική· πρόκειται για μια κενή προσπάθεια επίδειξης περιφερειακής κυριαρχίας χωρίς την υποδομή, την πρόβλεψη ή τη νομιμότητα να τη στηρίξει.
Απειλώντας να «κόψει τη ροή» προς το Πακιστάν, το Νέα Δελχί αποκαλύπτει περισσότερο την ανασφάλειά του παρά τη δύναμή του. Πρόκειται για μια εύθραυστη μάσκα ισχύος που βασίζεται σε πολιτική θεατρικότητα και όχι σε υδρολογικές ή νομικές πραγματικότητες.
Η Ινδία δείχνει επιθετική στάση, αλλά στην πραγματικότητα δεν διαθέτει την τεχνική ή φυσική ικανότητα να πραγματοποιήσει σημαντική αλλαγή στη ροή των νερών του Ινδού ή να τα αποθηκεύσει.
Με μόνο λίγα λειτουργικά φράγματα ικανά να συγκρατήσουν ακόμη και ένα μέρος της τεράστιας ροής του ποταμού, η ιδέα ότι μπορεί να κόψει εντελώς το Πακιστάν από τα νερά είναι υδρολογικά αδύνατη και πολιτικά αυτοκαταστροφική.
Το πολυδιαφημισμένο σύνθημα «να μην φτάσει ούτε μια σταγόνα στο Πακιστάν» εξυπηρετεί κυρίως εσωτερικούς σκοπούς και όχι μια στρατηγική πραγματικής επίδρασης, καθώς στοχεύει να ενισχύσει τον εθνικισμό και να αποπροσανατολίσει από εσωτερικές κρίσεις: στρατιωτική ταπείνωση στο Pahalgam, αυξανόμενη ανεργία, ραγδαία αύξηση του πληθωρισμού και βαθαίνοντας τις αγροτικές δυσκολίες.
Προκλητική ενέργεια
Αντί να επενδύει στη διατήρηση του νερού ή στην ανθεκτικότητα απέναντι στην κλιματική αλλαγή, η ινδική κυβέρνηση φαίνεται να χρησιμοποιεί συναισθηματικά την κοινή χρήση ποταμών για να στηρίξει το δημοφιλές αφήγημα ως κύρια επένδυση.
Αυτή η κυνική χειραγώγηση της πολιτικής του νερού όχι μόνο αποσταθεροποιεί την περιοχή, αλλά μειώνει και την αξίωση της Ινδίας ως υπεύθυνου διεθνούς παίκτη. Δημιουργεί δυσπιστία απέναντι στις διμερείς προσεγγίσεις και αντίκειται στους σκοπούς και τους όρους της Συνθήκης Υδάτων Ινδού.
Η κατασκευή των φραγμάτων Kishanganga και Ratle, σε συνδυασμό με τη μονομερή αναστολή των υποχρεώσεων της συνθήκης, αποτελεί σαφή παραβίαση των ορίων σχεδίασης της IWT και του πλαισίου επίλυσης διαφορών.
Αυτές οι ενέργειες απειλούν άμεσα την ασφάλεια των υδάτων, την παραγωγικότητα της γεωργίας και τη σταθερότητα των τροφίμων του Πακιστάν, θέτοντας σε κίνδυνο τα μέσα διαβίωσης περισσότερων από 220 εκατομμυρίων ανθρώπων που εξαρτώνται από την κοιλάδα του Ινδού.
Επιπλέον, η άρνηση της Ινδίας να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε διαδικασία διαιτησίας υπό την Παγκόσμια Τράπεζα είναι ιδιαίτερα ανησυχητική: με την απόρριψη του Δικαστηρίου Διαιτησίας (Court of Arbitration, CoA) και την απαίτηση για «ουδέτερους εμπειρογνώμονες» μόνο, η Ινδία υπονομεύει ουσιαστικά τη συνθήκη και την αξιοπιστία της Παγκόσμιας Τράπεζας ως εγγυητή.
Μια τέτοια μονομερής προσέγγιση έρχεται σε αντίθεση με τη Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969), η οποία απαγορεύει σε χώρες να καταγγέλλουν ή να αναστέλλουν διεθνείς συνθήκες κατά το δοκούν.
Επιπλέον, αντιβαίνει στις ανθρωπιστικές αρχές που θεωρούν το νερό θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, το οποίο δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως εργαλείο πολιτικής πίεσης.
Υπάρχει περιθώριο συνεννόησης;
Το συχνά επαναλαμβανόμενο σύνθημα του Πρωθυπουργού Modi, «Khoon aur paani saath nahin beh sakte» («το αίμα και το νερό δεν μπορούν να ρέουν μαζί»), συνοψίζει μια επικίνδυνη πολιτική λογική: την εργαλειοποίηση κοινών φυσικών πόρων για να αποσπάσει την προσοχή από εσωτερικές αναταραχές. Ταυτόχρονα, όμως, η Ινδία διακινδυνεύει ανθρωπιστική και περιβαλλοντική καταστροφή.
Το σύστημα του ποταμού Ινδού αποτελεί τον οικονομικό και οικολογικό «ομφάλιο λώρο» του Πακιστάν· κάθε διαταραχή μπορεί να πυροδοτήσει επισιτιστική ανασφάλεια, μαζική μετακίνηση πληθυσμού και περιφερειακή αστάθεια με ευρείες συνέπειες.
Τα στοιχήματα είναι υπερβολικά υψηλά για παιχνίδια οριακής έντασης. Το νερό είναι η «κόκκινη γραμμή» του Πακιστάν, όχι εργαλείο καταναγκαστικής διπλωματίας.
Αν η Ινδία συνεχίσει να αποσυναρμολογεί το πλαίσιο που έχει διατηρήσει την υδρολογική ειρήνη της Νότιας Ασίας για περισσότερες από έξι δεκαετίες, οι συνέπειες μπορεί να επεκταθούν πέρα από την έλλειψη νερού σε ανοιχτή σύγκρουση.
Ωστόσο, το Πακιστάν, παρά την οξεία υδατική ανασφάλεια, έχει διατηρήσει τις κυρώσεις του υπό τη συνθήκη και εξακολουθεί να ζητά τρίτη διαιτησία, δείχνοντας τη δέσμευση του Ισλαμαμπάντ στον πολυμερισμό εν μέσω αυξανόμενου περιφερειακού μονομερισμού.
Η Ινδία συμμετέχει σε έναν «υδάτινο πόλεμο» που δεν διαθέτει ούτε την υποδομή ούτε τη σύνεση για να κερδίσει. Η διεθνής κοινότητα, ιδιαίτερα η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΗΕ και οι περιφερειακοί παράγοντες, πρέπει να δράσουν αποφασιστικά για να αποτρέψουν τα κοινά ποτάμια της Νότιας Ασίας από το να γίνουν νέες γραμμές συγκρούσεων.
Καθώς η κλιματική πίεση εντείνεται και η πολιτική ρητορική σκληραίνει, μόνο η διπλωματία, όχι η κυριαρχία, μπορεί να διασφαλίσει τη βιώσιμη ροή ειρήνης και νερού.
Το νερό πρέπει να ενώσει την περιοχή, όχι να τη διχάσει. Η διάλυση της Συνθήκης Υδάτων Ινδού είναι κάτι περισσότερο από νομική διαμάχη· είναι μια δοκιμασία για το αν οι ηγέτες της Νότιας Ασίας και η διεθνής κοινότητα μπορούν να υπερβούν την πολιτική για να προστατεύσουν τον πιο θεμελιώδη πόρο: τη ζωή.
Η Παγκόσμια Τράπεζα, ως εγγυήτρια της συνθήκης, πρέπει επειγόντως να συγκαλέσει μηχανισμό έκτακτης διάσκεψης για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και την επανεγκαθίδρυση τεχνικής συνεργασίας μεταξύ των δύο κρατών που μοιράζονται τα ύδατα.
www.bankingnews.gr
Ο Ismail Serageldin, πρώην Αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, είχε προβλέψει τον κίνδυνο δεκαετίες πριν όταν προειδοποίησε το 1995: «Αν οι πόλεμοι αυτού του αιώνα διεξήχθησαν για το πετρέλαιο, οι πόλεμοι του επόμενου αιώνα θα διεξαχθούν για το νερό».
Αυτή η προειδοποίηση δεν ήταν ποτέ πιο επείγουσα. Η Συνθήκη Υδάτων του Ινδού (Indus Waters Treaty, IWT) μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, η οποία κάποτε θεωρούνταν σπάνιο παράδειγμα συνεργασίας, βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με τη σοβαρότερη πρόκληση της σε περισσότερα από εξήντα χρόνια.
Από τον Μάιο του 2025, όταν η Ινδία μονομερώς ανέστειλε την τήρησή της στη συνθήκη που είχε υπογραφεί το 1960 υπό την εποπτεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η εύθραυστη ισορροπία του συστήματος του ποταμού Ινδού άρχισε να αποσυντίθεται.
Η ενέργεια της Ινδίας έχει αναζωπυρώσει τις διαμάχες μεταξύ των δύο χωρών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, μετατρέποντας το νερό από κοινό ζωτικό πόρο σε εργαλείο γεωπολιτικής πίεσης.
«Να μην φτάσει ούτε μια σταγόνα στο Πακιστάν»
Η σύγκρουση γύρω από τα ύδατα του Ινδού δεν αφορά πλέον μόνο την κατασκευή φραγμάτων ή αρδευτικών καναλιών· περιλαμβάνει πλέον στρατηγικό πλεονέκτημα, εθνική ασφάλεια και την ίδια την επιβίωση εκατομμυρίων ανθρώπων που εξαρτώνται από τα νερά του ποταμού.
Η τήξη των παγετώνων σε συνδυασμό με εξαιρετικά απρόβλεπτες βροχοπτώσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής όχι μόνο απειλεί τα ποτάμια με συγκρούσεις αλλά καθιστά την κρίση περισσότερο βέβαιη από ποτέ.
Σε αυτή την εύθραυστη περιφερειακή κατάσταση, η επόμενη μεγάλη σύγκρουση στη Νότια Ασία δεν θα αφορά εδάφη ή δόγματα αλλά τα δικαιώματα στο νερό!
Η πρόσφατη ρητορική της Ινδίας περί «διακοπής» των νερών του Ινδού προς το Πακιστάν είναι περισσότερο θεατρική παρά πρακτική· πρόκειται για μια κενή προσπάθεια επίδειξης περιφερειακής κυριαρχίας χωρίς την υποδομή, την πρόβλεψη ή τη νομιμότητα να τη στηρίξει.
Απειλώντας να «κόψει τη ροή» προς το Πακιστάν, το Νέα Δελχί αποκαλύπτει περισσότερο την ανασφάλειά του παρά τη δύναμή του. Πρόκειται για μια εύθραυστη μάσκα ισχύος που βασίζεται σε πολιτική θεατρικότητα και όχι σε υδρολογικές ή νομικές πραγματικότητες.
Η Ινδία δείχνει επιθετική στάση, αλλά στην πραγματικότητα δεν διαθέτει την τεχνική ή φυσική ικανότητα να πραγματοποιήσει σημαντική αλλαγή στη ροή των νερών του Ινδού ή να τα αποθηκεύσει.
Με μόνο λίγα λειτουργικά φράγματα ικανά να συγκρατήσουν ακόμη και ένα μέρος της τεράστιας ροής του ποταμού, η ιδέα ότι μπορεί να κόψει εντελώς το Πακιστάν από τα νερά είναι υδρολογικά αδύνατη και πολιτικά αυτοκαταστροφική.
Το πολυδιαφημισμένο σύνθημα «να μην φτάσει ούτε μια σταγόνα στο Πακιστάν» εξυπηρετεί κυρίως εσωτερικούς σκοπούς και όχι μια στρατηγική πραγματικής επίδρασης, καθώς στοχεύει να ενισχύσει τον εθνικισμό και να αποπροσανατολίσει από εσωτερικές κρίσεις: στρατιωτική ταπείνωση στο Pahalgam, αυξανόμενη ανεργία, ραγδαία αύξηση του πληθωρισμού και βαθαίνοντας τις αγροτικές δυσκολίες.
Προκλητική ενέργεια
Αντί να επενδύει στη διατήρηση του νερού ή στην ανθεκτικότητα απέναντι στην κλιματική αλλαγή, η ινδική κυβέρνηση φαίνεται να χρησιμοποιεί συναισθηματικά την κοινή χρήση ποταμών για να στηρίξει το δημοφιλές αφήγημα ως κύρια επένδυση.
Αυτή η κυνική χειραγώγηση της πολιτικής του νερού όχι μόνο αποσταθεροποιεί την περιοχή, αλλά μειώνει και την αξίωση της Ινδίας ως υπεύθυνου διεθνούς παίκτη. Δημιουργεί δυσπιστία απέναντι στις διμερείς προσεγγίσεις και αντίκειται στους σκοπούς και τους όρους της Συνθήκης Υδάτων Ινδού.
Η κατασκευή των φραγμάτων Kishanganga και Ratle, σε συνδυασμό με τη μονομερή αναστολή των υποχρεώσεων της συνθήκης, αποτελεί σαφή παραβίαση των ορίων σχεδίασης της IWT και του πλαισίου επίλυσης διαφορών.
Αυτές οι ενέργειες απειλούν άμεσα την ασφάλεια των υδάτων, την παραγωγικότητα της γεωργίας και τη σταθερότητα των τροφίμων του Πακιστάν, θέτοντας σε κίνδυνο τα μέσα διαβίωσης περισσότερων από 220 εκατομμυρίων ανθρώπων που εξαρτώνται από την κοιλάδα του Ινδού.
Επιπλέον, η άρνηση της Ινδίας να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε διαδικασία διαιτησίας υπό την Παγκόσμια Τράπεζα είναι ιδιαίτερα ανησυχητική: με την απόρριψη του Δικαστηρίου Διαιτησίας (Court of Arbitration, CoA) και την απαίτηση για «ουδέτερους εμπειρογνώμονες» μόνο, η Ινδία υπονομεύει ουσιαστικά τη συνθήκη και την αξιοπιστία της Παγκόσμιας Τράπεζας ως εγγυητή.
Μια τέτοια μονομερής προσέγγιση έρχεται σε αντίθεση με τη Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969), η οποία απαγορεύει σε χώρες να καταγγέλλουν ή να αναστέλλουν διεθνείς συνθήκες κατά το δοκούν.
Επιπλέον, αντιβαίνει στις ανθρωπιστικές αρχές που θεωρούν το νερό θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, το οποίο δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως εργαλείο πολιτικής πίεσης.
Υπάρχει περιθώριο συνεννόησης;
Το συχνά επαναλαμβανόμενο σύνθημα του Πρωθυπουργού Modi, «Khoon aur paani saath nahin beh sakte» («το αίμα και το νερό δεν μπορούν να ρέουν μαζί»), συνοψίζει μια επικίνδυνη πολιτική λογική: την εργαλειοποίηση κοινών φυσικών πόρων για να αποσπάσει την προσοχή από εσωτερικές αναταραχές. Ταυτόχρονα, όμως, η Ινδία διακινδυνεύει ανθρωπιστική και περιβαλλοντική καταστροφή.
Το σύστημα του ποταμού Ινδού αποτελεί τον οικονομικό και οικολογικό «ομφάλιο λώρο» του Πακιστάν· κάθε διαταραχή μπορεί να πυροδοτήσει επισιτιστική ανασφάλεια, μαζική μετακίνηση πληθυσμού και περιφερειακή αστάθεια με ευρείες συνέπειες.
Τα στοιχήματα είναι υπερβολικά υψηλά για παιχνίδια οριακής έντασης. Το νερό είναι η «κόκκινη γραμμή» του Πακιστάν, όχι εργαλείο καταναγκαστικής διπλωματίας.
Αν η Ινδία συνεχίσει να αποσυναρμολογεί το πλαίσιο που έχει διατηρήσει την υδρολογική ειρήνη της Νότιας Ασίας για περισσότερες από έξι δεκαετίες, οι συνέπειες μπορεί να επεκταθούν πέρα από την έλλειψη νερού σε ανοιχτή σύγκρουση.
Ωστόσο, το Πακιστάν, παρά την οξεία υδατική ανασφάλεια, έχει διατηρήσει τις κυρώσεις του υπό τη συνθήκη και εξακολουθεί να ζητά τρίτη διαιτησία, δείχνοντας τη δέσμευση του Ισλαμαμπάντ στον πολυμερισμό εν μέσω αυξανόμενου περιφερειακού μονομερισμού.
Η Ινδία συμμετέχει σε έναν «υδάτινο πόλεμο» που δεν διαθέτει ούτε την υποδομή ούτε τη σύνεση για να κερδίσει. Η διεθνής κοινότητα, ιδιαίτερα η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΗΕ και οι περιφερειακοί παράγοντες, πρέπει να δράσουν αποφασιστικά για να αποτρέψουν τα κοινά ποτάμια της Νότιας Ασίας από το να γίνουν νέες γραμμές συγκρούσεων.
Καθώς η κλιματική πίεση εντείνεται και η πολιτική ρητορική σκληραίνει, μόνο η διπλωματία, όχι η κυριαρχία, μπορεί να διασφαλίσει τη βιώσιμη ροή ειρήνης και νερού.
Το νερό πρέπει να ενώσει την περιοχή, όχι να τη διχάσει. Η διάλυση της Συνθήκης Υδάτων Ινδού είναι κάτι περισσότερο από νομική διαμάχη· είναι μια δοκιμασία για το αν οι ηγέτες της Νότιας Ασίας και η διεθνής κοινότητα μπορούν να υπερβούν την πολιτική για να προστατεύσουν τον πιο θεμελιώδη πόρο: τη ζωή.
Η Παγκόσμια Τράπεζα, ως εγγυήτρια της συνθήκης, πρέπει επειγόντως να συγκαλέσει μηχανισμό έκτακτης διάσκεψης για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και την επανεγκαθίδρυση τεχνικής συνεργασίας μεταξύ των δύο κρατών που μοιράζονται τα ύδατα.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών